Tryeza për Kapitullin 23 – Gjyqësori dhe të drejtat themelore Progresi në reformën e drejtësisë: Roli i Shkollës së Magjistraturës dhe integritetit i gjyqësorit në kuadër të procesit të negociatave me BE-në, 20 qershor 2025

Reforma në drejtësi mbetet një gur themelor për procesin e negociatave me BE-në, ku integriteti i gjyqësorit dhe Shkolla e Magjistratës luajnë një rol vendimtar në përmbushjen e piketave të vendosura nga Komisioni Europian për vendin. Të premten, më 20 qershor 2025, u mbajt një sesion i Grupit të Punës për kapitullin 23 – Gjyqësori dhe të Drejtat Themelore, me fokus rolin e Shkollës së Magjistratës dhe fuqizimin e integritetit gjyqësor në Shqipëri. Eventi bëri bashkë përfaqësues nga Shkolla e Magjistratës, aktorë të shoqërisë civile dhe misione diplomatike në Shqipëri, duke ndarë eksperienca dhe duke diskutuar rëndësinë e etikës dhe trajtimit për ndërtimin e një sistemi gjyqësor sa më të përgjegjshëm dhe profesional. Tryeza e diskutimit u organizua nga Lëvizja Europiane në Shqipëri (EMA) dhe Shkolla e Magjistratës në kuadër të Konventës për Integrimin Europian (NCEI), e mbështetur nga Bashkimi Europian.

Në fjalën hapëse, Borana Mustafaraj, Drejtore e Drejtorisë së Trajnimit Profesional në Shkollën e Magjistratës, theksoi rolin e reformës në drejtësi dhe rëndësinë thelbësore që ka Shkolla e Magjistratës në avancimin e mëtejshëm të reformës. Ajo u shpreh se Shkolla e Magjistratës duhet të funksionojë me transparencë, pjekuri dhe një angazhim më të fortë ndaj integritetit. Gjithashtu, një kuptim i qëndrueshëm dhe i unifikuar për vlerat e gjyqësorit, sipas saj, është thelbësor për të siguruar që reformat të zënë rrënjë dhe të zbatohen në mënyrë efektive në të gjithë sistemin. Këto ide dhe vlera janë thellësisht të ndërlidhura dhe duhet të promovohen së bashku për të krijuar një sistem drejtësie të besueshëm dhe efikas.

Gledis Gjipali, Drejtor Ekzekutiv i Lëvizjes Europiane në Shqipëri, theksoi se ky ishte aktiviteti i parë i organizuar në bashkëpunim me Shkollën e Magjistratës. Ai u shpreh se gjyqësori luan një rol kryesor brenda kuadrit institucional të reformës në drejtësi dhe bashkëpunimi midis aktorëve joshtetërorë dhe Shkollës së Magjistratës është thelbësor për një reformë të suksesshme. Ky bashkëpunim, sipas tij, është i rëndësishëm për të gjithë profesionistët që duan të kenë zë, të jenë të informuar dhe të kontribuojnë në çështje me rëndësi, veçanërisht ato që lidhen me integritetin gjyqësor. Në përmbyllje, ai u shpreh se gjatë projektit për Ndërtimin e Partneriteteve për të Drejtat Themelore, i financuar nga BE dhe i zbatuar nga EMA me disa organizata partnere, fokusi është tek zhvillimet dhe reformat në Grupin e Punës për Kapitullin 1 – Themeloret, por fushat e prekura janë zgjeruar për shkak të zhvillimeve të shpejta, duke theksuar nevojën për një qasje më cilësore dhe përmbajtësore, ndërsa Shqipëria pret Raportin e ardhshëm të Progresit nga BE.

Borana Mustafaraj, Drejtore e Drejtorisë së Trajnimit Profesional në Shkollën e Magjistratës, theksoi rolin zhvillues të Shkollës në promovimin e integritetit të magjistratëve të ardhshëm. Reflektimi pas 28 vitesh historie të Shkollës, ajo përshkroi kalimin e procesit të vlerësimit nga provimet hyrëse me gojë, të cilat konsideroheshin joobjektive dhe të padrejta, drejt testimeve të shkruara, plotësisht anonime, të hartuara për të garantuar paanshmërinë. Ndërsa më parë përfshiheshin edhe ese, ato u hoqën përfundimisht për shkak të shqetësimeve lidhur me paragjykimet, anshmërinë dhe subjektivitetin në vlerësim. Përpjekjet e reformës gjithashtu përfshijnë disa mekanizma kontrolli, përfshirë vlerësimet psikologjike dhe kontrollin e integritetit, megjithëse sfidat lidhur me standardizimin dhe drejtësinë vazhdojnë të mbeten. Ajo u shpreh se procesi i trajnimit në Shkollën e Magjistratës nuk është vetëm për ndryshime procedurash, por edhe për qasje të reja të bazuara në transparencë, përgjegjshmëri dhe pritshmëri për një përmirësim afatgjatë të integritetit gjyqësor. Mustafaraj theksoi rëndësinë e të pasurit një gjuhë të përbashkët rreth integritetit brenda institucioneve publike, veçanërisht në një vend ku mosbesimi ndaj drejtësisë institucionale ka rrënjë të thella. Ajo vuri në dukje se provimet me gojë mund të kenë vlerë, veçanërisht nëse mbikëqyren nga një juri e përbërë siç duhet, e aftë të vlerësojë përshtatshmërinë e kandidatëve për funksione publike pa paragjykim. Kjo do të kërkonte një mendim të kujdesshëm se si zgjidhen juritë dhe krahasojnë ato kandidatët në mënyrë të drejtë. Në përfundim, Mustafaraj shpjegoi se si kurrikula po riformësohet për të pasqyruar kompleksitetet e botës reale dhe paragjykimet e pavetëdijshme. Shkolla ka punuar me partnerë ndërkombëtarë, përfshirë ekspertë nga Franca, për të hartuar module trajnimi që i ekspozojnë magjistratët e ardhshëm ndaj dilemave etike dhe skenarëve ku vihet në provë paanshmëria e tyre. Ajo theksoi se integriteti nuk është statik, por duhet ndërtuar dhe forcuar vazhdimisht, veçanërisht përmes atyre që njihen si metodat e buta, përfshirë trajnime mbi çështjet gjinore dhe tema të ndjeshme si etika. Synimi është të përgatiten magjistratët duke u orientuar nga konteksti social ku ata operojnë, me profesionalizëm, drejtësi dhe qëndrueshmëri që nga dita e tyre e parë në zyrë.

Pavol Žilinčik, lektor në Akademinë Gjyqësore të Republikës Sllovake dhe anëtar i Komisionit të Përzgjedhjes së Gjyqtarëve, u fokusua tek rëndësia e etikës dhe integritetit në reformën e drejtësisë, duke shpjeguar eksperiencën e Sllovakisë si një histori paralajmëruese dhe një mundësi për të mësuar. Ai theksoi se kuadri institucional i Sllovakisë dukej i fortë në letër, me ndarje të pushteteve dhe garanci strukturore, por kolapsi i vitit 2006 tregoi se si mungesa e bazave etike dhe interesat personale mund të dëmtojnë edhe sistemet më të mirëprojektuara. Žilinčik diskutoi se Shqipëria, Ukraina dhe Sllovakia mund të ndajnë leksione të vlefshme me njëri-tjetrin, veçanërisht sa i përket ekuilibrit delikat midis reformës dhe etikës. Gjithashtu, ai pranoi se reformat e vazhdueshme në Shqipëri kanë përfshirë në mënyrë aktive integritetin si pjesë të trajnimit dhe identitetit institucional. Ai shpjegoi ndryshimet dhe strukturat e kodeve të etikës dhe trajnimet gjyqësore në vende të ndryshme të Europës dhe më gjerë. Ai argumentoi se dështimi për t’i dhënë përparësi etikës mund të çojë në “reforma pa rrugëdalje”, që sjellin ndryshime institucionale në letër, por dështojnë në riformësimin kulturor, siç ka ndodhur më parë në Sllovaki. Në këtë kontekst, eksperti argumentoi se “reformat transformuese” janë mundësia më e mirë për reformim, pasi fokusohen jo vetëm tek sistemi, por edhe tek njerëzit dhe normat. Reforma të tilla janë më kërkuese dhe afatgjata, por janë gjithashtu thelbësore për integritet të qëndrueshëm. Gjithashtu, ai diskutoi pjesën praktike të etikës në hapësirën gjyqësore, duke iu referuar dilemave si vetpërjashtimet, lidhjet publike dhe kritikat ndaj vendimeve gjyqësore. Ai tha se kodet e forta të etikës janë të rëndësishme, por etika shkon përtej fjalëve të shkruara, duke ofruar udhëzime aktive, mbështetje kuptimplotë dhe hapësirë për dialog të vazhdueshëm rreth dilemave etike. Ky është çelësi për infrastrukturën e etikës. Një thënie e Muel Kaptein thotë: “Kodi nuk është asgjë, kodimi është gjithçka”, që nënkupton se kodi i etikës duhet të funksionojë si një kuadër i gjallë dhe dinamik, i gatshëm për diskutim dhe reflektim, jo vetëm si një listë rregullash statike. Në vijim, Žilinčik shqyrtoi konceptin kompleks dhe shpesh të debatuar të integritetit, ku nxori në pah disa pyetje kryesore rreth përkufizimit dhe marrëdhënies së integritetit me etikën. A ka vetëm një përkufizim të integritetit? A është ai diçka që mund të jetë në zhvillim? A është një komponent i etikës apo etika është pjesë e integritetit? Këto pyetje, tha ai, janë thelbësore jo vetëm për reformën në drejtësi, por edhe për drejtësinë si institucion. Për këtë arsye, transparenca, përgatitja e plotë dhe një themel i fortë etik e moral janë kyçe, sepse nëse reformat nuk kanë përmbajtje ose janë të hartuara dobët, ato rrezikojnë të shemben nën peshën e tyre.

Në përfundim të fjalës së panelistëve, diskutimi u fokusua në metodat e përdorura për përzgjedhjen e kandidatëve për Shkollën e Magjistratës, veçanërisht në lidhje me kufijtë e moshës dhe peshën që u jepet kualifikimeve akademike dhe pasuniversitare. U ngritën pyetje mbi kriteret aktuale që pasqyrojnë mjaftueshëm formimin e plotë profesional të kandidatëve dhe nëse vlerësimet në fazat e hershme janë të mjaftueshme për integritetin gjyqësor afatgjatë. U diskutua gjithashtu nevoja për një qasje më gjithëpërfshirëse dhe të qëndrueshme, veçanërisht duke marrë parasysh proceset më të gjera të verifikimit dhe vlerësimit që tashmë janë në fuqi për magjistratët në detyrë. Për më tepër, rëndësia e verifikimit të kandidatëve të sapoemëruar dhe roli i Shkollës së Magjistratës në sigurimin e integritetit në nivelin fillestar ishin pika të tjera kyçe të diskutimit. Nevoja për të pasur një kuadër të fortë gjyqësor, të bazuar në praktikat më të mira nga shtetet anëtare të BE-së, u theksua më tej. Gjithashtu, etika dhe rëndësia e saj në reformën gjyqësore ishin pjesë e diskutimit mes pjesëmarrësve dhe ekspertëve.

Kjo tryezë zhvillohet në kuadër të projektit “Ndërtimi i Partneritetit mbi Çështjet Themelore: Fuqizimi i OSHC-ve për procesin e anëtarësimit në BE”, me mbështetjen financiare të Bashkimit Evropian – IPA Civil Society Facility 2021, i cili zbatohet nga Lëvizja Europiane në Shqipëri dhe në bashkëpunim me Akademinë e Integrimit Europian dhe Negociatave (AIEN), Slovak Foreign Policy Association (SFPA) dhe Qendrën për Transparencë dhe Informim të Lirë (CTFI).